Các câu lệnh Linux (Phần 5 - Processes)

Chào mừng các bạn đã trở lại với series hay nói đúng hơn là cheatsheet về các câu lệnh Linux mình tổng hợp lại sau quá trình tự học. Như đã giới thiệu ở phần trước thì nội dung bài viết nằm trong cuốn The Linux Command Line: A Complete Introduction - William E. Shotts Jr., nên bạn nào muốn tìm hiểu sâu hơn, có lời giải thích kỹ hơn thì hãy tìm đọc theo cuốn sách đó.

Ở phần trước chúng ta đã tìm hiểu về permission và các câu lệnh liên quan, ở phần này, chúng ta sẽ đi tìm hiểu về Processes và cách quản lý process bằng lệnh trong Linux. Ở phần này chúng ta sẽ được tìm hiểu về các lệnh sau:

- ps
- top
- jobs
- bg
- fg
- kill, killall
- shutdown

Một process hoạt động thế nào?

Khi hệ thống khởi động, kernel sẽ khởi tạo một vài hành vi của riêng nó dưới một process và khởi động một chương trình gọi là init. init theo đó sẽ khởi chạy một loạt các shell script (nằm ở /etc) được gọi là init script, sẽ khởi động tất cả các service hệ thống.

Rất nhiều service này được implement dưới dạng daemon program, chương trình chạy background mà không can thiệp tới giao diện người dùng. Vì thế kể cả khi chúng ta không đăng nhập thì hệ thống cũng ở trạng thái busy một lúc để khởi chạy.

Chương trình có thể khởi chạy một chương trình khác được diễn giải trong cơ chế process gọi là process cha sinh ra process con.

Kernel sẽ duy trì thông tin về mỗi một process. Ví dụ: mỗi process được gán cho một giá trị là PID (process ID). PID được gán theo thứ tự tăng dần và init luôn có PID là 1. Kernel cũng theo dõi thông tin bộ nhớ gán cho mỗi process, cũng như tính sẵn sàng của process để có thể tiếp tục thực thi.

Cũng như file thì process cũng có owner và user ID, ...

Theo dõi process

Câu lệnh phổ biến để theo dõi các process là ps. ps có rất nhiều tùy chọn, cách dùng cơ bản nhất là:

➜  ~ ps
  PID TTY          TIME CMD
 4486 pts/1    00:00:00 zsh
 4845 pts/1    00:00:00 ps

Chúng ta có thể thấy là mặc định thì ps sẽ không show quá nhiều thông tin, chỉ show thông tin của terminal session hiện tại.

• Kết quả list ra 2 processes cùng với thông tin PID.
• TTY là viết tắt của teletype, để chỉ terminal đang chạy process đó.
• TIME đế chỉ thời gian chiếm CPU của process tương ứng.

Với thêm options x, chúng ta sẽ nhìn thấy tất cả các tiến trình bất kể terminal nào.

  PID TTY      STAT   TIME COMMAND
 2058 ?        Ss     0:00 /lib/systemd/systemd --user
 2059 ?        S      0:00 (sd-pam)
 2064 ?        SLl    0:00 /usr/bin/gnome-keyring-daemon --daemonize --login
 2066 ?        Ss     0:00 /sbin/upstart --user
 2144 ?        S      0:00 upstart-udev-bridge --daemon --user
 2154 ?        Ss     0:00 dbus-daemon --fork --session --address=unix:abstract=
 2166 ?        Ss     0:00 /usr/lib/x86_64-linux-gnu/hud/window-stack-bridge
 2193 ?        Ssl    0:11 /usr/bin/ibus-daemon --daemonize --xim --address unix
 2199 ?        Sl     0:00 /usr/lib/gvfs/gvfsd
...

Chúng ta có thể thấy cột STAT mới xuất hiện, viết tắt của state để chỉ trạng thái của process tương ứng, chúng ta có các dạng state sau:

Một set option phổ biến khác là aux

USER       PID %CPU %MEM    VSZ   RSS TTY      STAT START   TIME COMMAND
root         1  0.0  0.0 185380  6036 ?        Ss   20:28   0:02 /sbin/init spla
root         2  0.0  0.0      0     0 ?        S    20:28   0:00 [kthreadd]
root         4  0.0  0.0      0     0 ?        I<   20:28   0:00 [kworker/0:0H]
root         6  0.0  0.0      0     0 ?        I<   20:28   0:00 [mm_percpu_wq]
root         7  0.0  0.0      0     0 ?        S    20:28   0:00 [ksoftirqd/0]
root         8  0.1  0.0      0     0 ?        I    20:28   0:05 [rcu_sched]
root         9  0.0  0.0      0     0 ?        I    20:28   0:00 [rcu_bh]
root        10  0.0  0.0      0     0 ?        S    20:28   0:00 [migration/0]
root        11  0.0  0.0      0     0 ?        S    20:28   0:00 [watchdog/0]
root        12  0.0  0.0      0     0 ?        S    20:28   0:00 [cpuhp/0]
root        13  0.0  0.0      0     0 ?        S    20:28   0:00 [cpuhp/1]
root        14  0.0  0.0      0     0 ?        S    20:28   0:00 [watchdog/1]
root        15  0.0  0.0      0     0 ?        S    20:28   0:00 [migration/1]
root        16  0.0  0.0      0     0 ?        S    20:28   0:00 [ksoftirqd/1]
root        18  0.0  0.0      0     0 ?        I<   20:28   0:00 [kworker/1:0H]
...

Khi chạy ps với option này sẽ hiển thị process thuộc về mọi user.

Theo dõi process với top

ps sẽ cung cấp một bản snapshot của các tiến trình trong hệ thống tại thời điểm mà chúng ta chạy nó. Trong khi đó top cung cấp một chế độ theo dõi động hơn:

top - 21:55:13 up  1:26,  1 user,  load average: 0,80, 0,98, 0,98
Tasks: 238 total,   1 running, 187 sleeping,   0 stopped,   0 zombie
%Cpu(s):  0,9 us,  1,1 sy,  0,0 ni, 97,8 id,  0,2 wa,  0,0 hi,  0,0 si,  0,0 st
KiB Mem :  8079612 total,  2684732 free,  1807524 used,  3587356 buff/cache
KiB Swap:        0 total,        0 free,        0 used.  5774920 avail Mem 

  PID USER      PR  NI    VIRT    RES    SHR S  %CPU %MEM     TIME+ COMMAND
 2771 hunguyen  20   0 1212200 225688 133960 S   2,0  2,8   2:17.17 chrome
 3245 hunguyen  20   0 1572620 658884 173076 S   1,7  8,2  10:29.73 chrome
 4326 root      20   0       0      0      0 I   1,3  0,0   5:33.17 kworker/u8:1
 1119 root      20   0  539328 107400  62392 S   0,7  1,3   5:50.52 Xorg
 2458 hunguyen  20   0 1685296 182716  75100 S   0,7  2,3   3:47.08 compiz
 2944 hunguyen  20   0  646812 147476 101644 S   0,7  1,8   6:41.47 chrome
  937 syslog    20   0  256392   3352   2748 S   0,3  0,0   0:00.67 rsyslogd
 1074 root      20   0   19536   2264   2000 S   0,3  0,0   0:00.41 irqbalance                                             ...

Sau đây là bảng giải thích ý nghĩa output của lệnh top:

Kiểm soát process

Khi chúng ta gõ một lệnh và chạy nó, terminal sẽ ở trạng thái không dùng được cho đến chương trình chạy xong, chắc hẳn chúng ta đã quá quen thuộc với việc sử dụng ctrl-c để kết thúc một chương trình đang được thực thi, trong phần này chúng ta sẽ tìm hiểu về các cách để kiểm soát một process như vây.

Trong phần này chúng ta sẽ lấy ví dụ với chương trình xlogo thực thi một việc đơn giản đó là show ra cửa sổ có hình logo hệ thống. Đặc điểm của chương trình này là nó sẽ chiếm terminal cho đến khi chúng ta tắt cửa sổ logo đó đi.

Vậy làm sao để chạy một chương trình mà nó không chiếm terminal của chúng ta, chúng ta có thể thêm & vào cuối câu lệnh muốn chạy. Việc làm này gọi là chạy background job.

➜  ~ xlogo &  
[1] 7929
➜  ~ ps
  PID TTY          TIME CMD
 4486 pts/1    00:00:00 zsh
 7929 pts/1    00:00:00 xlogo
 7936 pts/1    00:00:00 ps

Sau khi chạy lệnh trên, terminal thông báo cho chúng ta biết là chúng ta đã bắt đầu chạy background job đầu tiên với PID là 7929. Chúng ta có thể kiểm tra lại bằng lệnh ps như trên.

Ngoài ra còn một lệnh khác cũng có thể list các background job đó là jobs

➜  ~ xlogo &
[1] 8075
➜  ~ jobs
[1]  + running    xlogo

Để trả một process đang chạy background về foreground thì chúng ta có thể sử dụng lệnh fg là viết tắt của foreground.

➜  ~ jobs
➜  ~ xlogo &
[1] 8122
➜  ~ jobs
[1]  + running    xlogo
➜  ~ fg %1
[1]  + 8122 running    xlogo

Chúng ta truyền vào lệnh fg số thứ tự của jobs, chương trình sẽ lại chiếm terminal như khi chúng ta chạy nó bình thường.

Để stop một process (khác với terminate process sử dụng ctrl-c) ta sử dụng ctrl-z

➜  ~ xlogo 
^Z
[1]  + 8177 suspended  xlogo

khi đó, đối với xlogo chúng ta không thể resize cửa sổ chương trình được. Để tiếp tục thực thi chương trình, chúng ta có thể sử dụng lệnh fg như trên với tham số là số hiệu của jobs. Hoặc chúng ta cũng có thể sử dụng lệnh bg, tiếp tục chạy chương trình ở background

➜  ~ bg %1
[1]  + 8177 continued  xlogo
➜  ~ 

Signals

Chúng ta có thể sử dụng lệnh kill để dừng process.

➜  ~ xlogo &
[1] 8276
➜  ~ kill 8276
[1]  + 8276 terminated  xlogo                                                                            
➜  ~ ps
  PID TTY          TIME CMD
 4486 pts/1    00:00:00 zsh
 8291 pts/1    00:00:00 ps

Thực ra lệnh kill không thực sự kill process mà nó gửi đến process một signal. Signals là cách mà OS giao tiếp với chương trình. Việc chúng ta sử dụng ctrl-c và ctrl-z cũng chính là gửi tín hiệu INT và TSTP đến cho chương trình.

Để gửi signal đến một chương trình, chúng ta có thể sửa dụng lệnh kill kết hợp với số/tên của signal. Sau đây là một số signal phổ biến:

➜  ~ kill -STOP 8525 
[1]  + 8525 suspended (signal)  xlogo                                                                    
➜  ~ kill -CONT 8525
➜  ~ ps
  PID TTY          TIME CMD
 4486 pts/1    00:00:00 zsh
 8525 pts/1    00:00:00 xlogo
 8551 pts/1    00:00:00 ps
➜  ~ kill -INT 8525
[1]  + 8525 interrupt  xlogo

Các bạn có thể tham khảo thêm về các signal khác tại đây.

Ngoài ra chúng ta có thể chạy lệnh kill -l để list ra các signal khả dụng của hệ thống

➜  ~ kill -l
HUP INT QUIT ILL TRAP ABRT BUS FPE KILL USR1 SEGV USR2 PIPE ALRM TERM STKFLT CHLD CONT STOP TSTP TTIN TTOU URG XCPU XFSZ VTALRM PROF WINCH POLL PWR SYS

Ngoài ra chúng ta có thể gửi kill signal đến nhiều tiến trình chạy cùng một chương trình bằng cách sử dụng killall

➜  ~ xlogo &
[1] 8906
➜  ~ xlogo &
[2] 8914
➜  ~ xlogo &
[3] 8939
➜  ~ ps
  PID TTY          TIME CMD
 4486 pts/1    00:00:00 zsh
 8906 pts/1    00:00:00 xlogo
 8914 pts/1    00:00:00 xlogo
 8939 pts/1    00:00:00 xlogo
 8951 pts/1    00:00:00 ps
➜  ~ killall xlogo
[1]    8906 terminated  xlogo                                                                       
[3]  + 8939 terminated  xlogo
[2]  + 8914 terminated  xlogo
➜  ~ ps
  PID TTY          TIME CMD
 4486 pts/1    00:00:00 zsh
 8962 pts/1    00:00:00 ps

Sắp tới những bài viết của mình sắp tới sẽ được cập nhật thường xuyên trên blog cá nhân chiase.tech. Series câu lệnh Linux sẽ được mình update những nội dung mới hơn tại đây. Mong các bạn giành thời gian ủng hộ và góp ý nhé 😁

Tham khảo:

• https://chiase.tech/cac-cau-lenh-linux-co-ban-phan-6-processes/