5 năm nữa, làm BA hay Dev sẽ tốt hơn?

Một bài viết cho những người đang đứng giữa hai con đường và thấy… con đường nào cũng có ổ gà.

Có một kiểu mệt rất riêng: mệt vì không ghét nghề mình đang làm, nhưng cũng không chắc nó còn đáng để theo tiếp.

Bạn là BA và tự hỏi: “Hay mình chuyển sang Dev nhỉ? Có kỹ năng code thì làm freelance, nhận job ngoài, remote, kiếm thêm tiền. Đỡ phụ thuộc công ty.”

Bạn là Dev và tự hỏi: “AI đang code thay mình phần đơn giản. Công ty có thể cắt bớt người. Hay mình chuyển sang BA để làm thứ ‘con người’ hơn, ít bị thay thế hơn?”

Nếu bạn đang ở giữa những câu hỏi đó, bài này không hứa “giải đáp cuộc đời”. Nhưng ít nhất, đọc xong bạn sẽ biết mình nên nghiêng về hướng nào.

1) Trước khi chọn, nhìn thẳng vào nỗi sợ của mình

Nỗi sợ của BA: “Mình phụ thuộc quá nhiều vào tổ chức”

Nhiều BA sống trong hệ thống như ngân hàng/enterprise sẽ thấy:

• Lương tăng theo bậc, nhưng không tăng theo năng lực thật nhanh.
• Làm nhiều việc “đúng quy trình” nhưng cảm giác không tạo ra thứ gì “sờ được”.
• Remote/freelance khó vì công việc dính quy trình nội bộ, stakeholder, họp hành. Và thế là câu thần chú xuất hiện: “Chuyển qua Dev cho tự do.”

Nỗi sợ của Dev: “Mình bị biến thành chi phí”

Dev thì ngược lại:

• AI làm code nhanh hơn, nhất là phần “ticket đều đều”.
• Công ty bắt đầu hỏi: “Một người làm được 3 người, vậy còn cần 3 người không?”
• Remote/freelance thì có, nhưng cạnh tranh khủng khiếp. Và câu thần chú của Dev là: “Chuyển qua BA cho bền.”

Cả hai đều đúng một phần. Và sai một phần. Vì bạn đang nhìn nghề bằng “nhãn” thay vì nhìn bằng tầng giá trị.

2) AI sẽ không thay thế BA hay Dev. Nó thay thế “tầng thấp” của cả hai

Hãy tưởng tượng nghề có 3 tầng:

Tầng 1: Làm theo mẫu

• Dev: CRUD, UI đơn giản, copy pattern, code theo task.
• BA: viết tài liệu theo template, tóm tắt họp, user story rập khuôn.

AI ăn tầng này trước. Không vì bạn dở, mà vì tầng này bản chất là “lặp lại”.

Tầng 2: Giải quyết vấn đề có ngữ cảnh

• Dev: debug lỗi thật, tối ưu performance, xử lý edge case, tích hợp phức tạp.
• BA: gỡ mơ hồ, chốt scope, cân bằng rủi ro, thiết kế luồng nghiệp vụ chạy được

AI hỗ trợ mạnh, nhưng không tự chịu trách nhiệm. Tầng này vẫn cần người.

Tầng 3: Ra quyết định và chịu trách nhiệm

• Dev: architecture, security, reliability, cost trade-off, incident leadership.
• BA: outcome/KPI, rủi ro/tuân thủ, vận hành, quyết định sản phẩm/giải pháp.

AI không thay thế tầng này sớm được, vì nó thiếu quyền hạn, thiếu trách nhiệm, thiếu “da thịt”.

Vậy câu hỏi thật không phải BA hay Dev. Mà là: Bạn đang ở tầng nào, và bạn có lên tầng cao hơn không?

3) Nếu bạn là BA đang muốn chuyển sang Dev để freelance/remote

Bạn muốn 3 thứ: tự do, tiền, và bớt phụ thuộc. Hoàn toàn hợp lý.

Nhưng có một cái bẫy: Nhiều BA chuyển sang Dev và dừng ở tầng 1 (code cơ bản) vì thấy “thế là đủ để nhận job”.

Trong 1-2 năm đầu có thể nhận được job nhỏ. Nhưng 5 năm nữa, tầng 1 là nơi bị AI ép giá mạnh nhất.

Vậy BA muốn chuyển Dev thì chuyển kiểu nào để không tự đẩy mình vào vùng dễ bị thay thế?

Đừng nhắm “Dev chung chung”. Hãy nhắm đúng điểm mạnh của BA:

Hướng chuyển khôn ngoan nhất:

• Integration / Fintech Engineer (tích hợp, payment, đối soát)
• Automation / Data (SQL, ETL nhẹ, BI, workflow)
• Backend có business context (đặc biệt ngân hàng, eKYC, AML, Napas, reconciliation)

Vì BA có lợi thế cực lớn ở đây: hiểu nghiệp vụ và ngữ cảnh. Freelance/remote bền nhất không phải job “làm web giống nhau”, mà là job “đụng tới hệ thống thật và ràng buộc thật”.

Dấu hiệu bạn nên chuyển Dev ngay

• Bạn thích build thứ chạy được, ghét họp hành dài.
• Bạn có thể ngồi debug 2 tiếng mà không phát điên.
• Bạn muốn đời mình “đầu ra rõ ràng”.

Dấu hiệu bạn không nên chuyển Dev chỉ vì mơ remote

• Bạn ghét sự mơ hồ nhưng cũng ghét cả chi tiết kỹ thuật.
• Bạn muốn remote vì ghét công ty hiện tại, không phải vì thích nghề dev.
• Bạn không muốn học liên tục (dev là nghề mà “ngưng học” nghĩa là tụt).

Nếu bạn thuộc nhóm này, chuyển Dev sẽ giải quyết 1 vấn đề (remote) nhưng tạo 3 vấn đề mới

4) Nếu bạn là Dev đang muốn chuyển sang BA vì sợ AI và layoff

Sợ là đúng. Vì bây giờ Dev “làm ticket đơn giản” dễ bị ép mạnh thật.

Nhưng chuyển sang BA chỉ để “an toàn” cũng có bẫy: BA tầng 1 cũng bị AI ăn. BA viết tài liệu, viết user story, tóm tắt họp… AI làm cực nhanh.

Dev chuyển BA kiểu nào để không thành “thư ký dự án có lương cao hơn chút”?

Dev có lợi thế lớn nhất: bạn hiểu hệ thống. Bạn nên chuyển theo hướng:

• Solution Analyst / Solution Architect (hướng nghiệp vụ)
• Product-minded BA (gắn outcome, đo lường, A/B, funnel)
• BA về domain khó: risk, compliance, fraud, payments, reconciliation

Dev giỏi chuyển BA mà vẫn giữ “xương sống kỹ thuật” sẽ cực mạnh. Bạn sẽ là người nói được câu mà cả team nể: “Cái này business muốn, nhưng system sẽ gãy ở đây. Nếu muốn làm, trade-off là…”

AI không thể thay thế người làm được câu đó một cách đáng tin.

Dấu hiệu bạn nên chuyển BA (hoặc ít nhất chuyển sang vai trò lai)

• Bạn thấy mệt với việc code nhưng lại thích thiết kế giải pháp và quyết định.
• Bạn giỏi nói chuyện với người không biết kỹ thuật.
• Bạn có khả năng nhìn “bức tranh tổng thể” và chốt phương án.

Dấu hiệu bạn chỉ đang hoảng, chưa cần chuyển

• Bạn vẫn thích code, chỉ ghét công ty hiện tại.
• Bạn sợ AI nên muốn chạy, nhưng chưa từng thử nâng cấp mình lên tầng 2-3 (system design, security, reliability).
• Bạn nghĩ BA là “ít áp lực hơn”. Thật ra áp lực kiểu khác, đôi khi còn nặng hơn vì dính trách nhiệm và politics.

5) Một kết luận dễ chịu hơn (và thực tế hơn): đừng “chuyển nghề”, hãy “chuyển tầng”

Trong 5 năm tới, thị trường sẽ thưởng cho 1 kiểu người:

Người lai: “biết business + hiểu system + làm ra outcome”

Tên gọi có thể là:

• Technical BA
• Solution Analyst
• Product BA/PO (thực chiến)
• Solution Engineer

Không quan trọng tên. Quan trọng là bạn có 3 năng lực:

1. Biến mơ hồ thành rõ ràng
2. Thiết kế giải pháp chạy được
3. Đo được hiệu quả và chịu trách nhiệm

Nếu bạn là BA: thêm kỹ thuật để lên tầng 2-3. Nếu bạn là Dev: thêm business/outcome để lên tầng 2-3.

Chuyển qua chuyển lại chỉ là đổi áo. Chuyển tầng mới là đổi đời.

6) Bài test quyết định nhanh (đọc xong là chọn được)

Chọn Dev (hoặc chuyển dần sang Dev) nếu bạn muốn:

• Tự do hơn, remote/freelance thật sự
• Đầu ra rõ ràng: build, chạy, fix, ship
• Sẵn sàng học liên tục và chấp nhận cạnh tranh

Nhưng nhớ: đừng dừng ở CRUD. Hãy nhắm integration/domain thật.

Chọn BA (hoặc chuyển dần sang BA) nếu bạn muốn:

• Là người ra quyết định, gỡ rối, chốt trade-off
• Làm thứ “con người” hơn: stakeholder, rủi ro, vận hành
• Xây sự nghiệp bền trong enterprise/banking

Nhưng nhớ: đừng sống bằng tài liệu. Hãy nhắm outcome và solution.

Chọn lai nếu bạn muốn vừa tiền vừa bền:

• BA biết code / Dev hiểu business
• Làm ở “điểm giao nhau” nơi AI hỗ trợ mạnh nhưng không thể thay bạn chịu trách nhiệm

Chốt lại, câu trả lời thật sự là gì?

5 năm nữa: Dev vẫn tốt, nếu bạn lên khỏi tầng code đơn giản và làm hệ thống thật. BA vẫn tốt, nếu bạn lên khỏi tầng tài liệu và làm quyết định thật. Tốt nhất là lai, vì AI sẽ khiến “tầng thấp” rẻ đi, và “tầng cao” đắt lên.

Bạn không cần chọn giữa BA và Dev như chọn phe. Bạn chỉ cần chọn: mình muốn làm người “ghi chép”, hay người “giải quyết và chịu trách nhiệm”.

Và cái lựa chọn đó, đáng buồn thay, không AI nào làm hộ bạn được.

Cảm ơn các bạn đã đọc bài viết của mình ^^ Bài viết này có sự hỗ trợ của AI.