1. Đặt vấn đề

Một ngày đẹp trời bạn thực hiện câu lệnh quen thuộc để lấy ra tất cả bản ghi trong bảng users. Câu chuyện hết sức đơn giản nếu bạn sử dụng Eloquent trong Laravel là xong.

//get all user
$users = User::first();

Thay vì trả về một collection model như hàm all(), hàm first() này trả về một model instance.

Để lấy ra thuộc tính name của model instance trên cũng đơn giản thôi. Bạn dùng câu lệnh

$user->name;
// hoặc
$user['name'];

Bài toán đã được giải quyết nhưng chờ một chút, ta chợt nhận ra model instance kia vừa gọi theo kiểu object được vừa gọi theo kiểu array được. Vậy nó là object hay array?

2. Object và array trong PHP

Để khẳng định nó là object hay array thì ta đi qua một chút về hai khái niệm này trong PHP.

Array(Mảng) là danh sách các phần tử có cùng kiểu dữ liệu và nó là một trong các kiểu dữ liệu trong php có độ phức tạp tính toán cao. Có 2 loại mảng là mảng một chiều hoặc mảng nhiều chiều. Riêng với PHP thì các phần tử của mảng có thể không cùng kiểu dữ liệu, và các phần tử của mảng được truy xuất thông qua các chỉ mục(vị trí) của nó nằm trong mảng.

Khởi tạo và gọi tới 1 phần tử trong array có rất nhiều cách để đơn giản ta sử dụng cú pháp sau:

$array = [];
$array['foo'] = 'bar';
$array['baz-bar'] = 'science';
 
echo $array['foo']; //bar
echo $array->foo; //Fail

Còn với object việc khởi tạo và gọi ra như sau

$object = {};
$object->foo = 'bar';
$object->{'baz-bar'} = 'science'
 
echo $object->foo; //bar
echo $object['foo'] // Fail 

Như kết quả ta thấy khi ta gọi đến thuộc tính trong object mà sử dụng cú pháp [] sẽ thông báo lỗi ngay. Vậy điều gì đã khiến model instance trong laravel có thể sử dụng cả cú pháp gọi của object và array ?

3. Tìm hiểu về ArrayAccess

Cùng đi vào phân tích một chút xem Laravel đã làm gì để biến một model instance linh hoạt đến vậy.

Đầu tiên có thể thấy model User extend từ Authenticatable và class này lại extend Model trong thư mục vendor. Túm váy lại là khi ta gọi đến User::first() thực tế là gọi hàm first() trong class Model trong thư mục Illuminate\Database\Eloquent\Model.php. Không, mọi thứ không đơn giản như thế. Chẳng có hàm first() nào trong Model cả. Nó được gọi thông qua một magic fucntion __callStatic rồi lại gọi đến magic function __call.

    public function __call($method, $parameters)
    {
        if (in_array($method, ['increment', 'decrement'])) {
            return $this->$method(...$parameters);
        }

        return $this->newQuery()->$method(...$parameters);
    }

Ở đây một Builder được tạo ra rồi gọi đến $method ở đây là first. Tiếp tục vào thư mục Illuminate/Database/Eloquent/Builder.php tìm vẫn không thấy hàm first ?? wtf ??

May quá nhìn ở đâu class Builder nó có sử dụng Trait với tên là BuildsQueries mò vào đây ta mới thấy được hàm first() (metghe).

Chúng ta đừng vội quan tâm đến hàm first vì nó không phải chìa khóa để trả lời câu hỏi mà đầu bài chúng ta đã nêu ra. Hãy nhìn phần đầu của class Model nó implements ArrayAccess. Nếu bạn hay đọc code php thuần thì chắc chắn đã nhận ra vẫn đề nằm ở đây rồi nhỉ?

PHP thuần cung cấp cho ta một số class và interfaces được xây dựng sẵn. Các class và interfaces này cho phép nhà phát triển PHP thêm các tính năng vào ngôn ngữ, thường được dành riêng cho những framework.

Lên document của php đọc thì ta thấy nó cung cấp cho ta 4 abstract method

abstract public bool offsetExists ( mixed $offset )
abstract public mixed offsetGet ( mixed $offset )
abstract public void offsetSet ( mixed $offset , mixed $value )
abstract public void offsetUnset ( mixed $offset )

Vì Model của chúng ta được implements từ ArrayAccess nên khi implements sẽ cần phải @override lại 4 method trên.

Mò xuống code thì đúng là Laravel đã làm như vậy. Nhưng điều chúng ta quan tâm ở đây là chuyện gì đã xảy ra khi chúng ta cố tình gọi thuộc tính của 1 object theo cú pháp của một array khi sử dụng model instance của Laravel.

$user['name'];

Khi chúng ta gọi như vậy, bằng 1 cách magic của nhà phát triển, mặc định chúng ta đã gọi đến abstract method offsetGet. Tôi đã thử debug ra kết quả là như vậy.

Cùng xem hàm này sau khi override lại từ ArrayAccess interface đã xử lí gì nhé.

public function offsetGet($offset)
{
    return $this->getAttribute($offset);
}

nó truyền vào 1 param khi dump ra bạn sẽ nhận được giá trị là key của 1 mảng. Cụ thể ở đây là name. Tìm tiếp vào hàm getAttribute($offset) xem nó làm gì.

Tôi đã lục tung cả class Model ra mà không thể tìm thấy hàm getAttribute(). Class Model cũng không extend class nào khác, tưởng như đã đi vào đường cụt thì tôi nhìn thấy cú pháp này trong phần đầu của class Model

 use Concerns\HasAttributes,
        Concerns\HasEvents,
        Concerns\HasGlobalScopes,
        Concerns\HasRelationships,
        Concerns\HasTimestamps,

Không còn nghi ngờ gì nữa, Model ở đây đã sử dụng Trait (Tìm hiểu về Trait). Kiên nhẫn một chút tôi đã tìm thấy hàm getAttribute() trong thư mục Illuminate\Database\Eloquent\Concerns\HasAttributes.php.

    public function getAttribute($key)
    {
        if (! $key) {
            return;
        }
        
        if (array_key_exists($key, $this->attributes) ||
            $this->hasGetMutator($key)) {
            //Nhảy vào đây
            return $this->getAttributeValue($key);
        }
        
        if (method_exists(self::class, $key)) {
            return;
        }

        return $this->getRelationValue($key);
    }

Ở hàm này logic sẽ nhảy vào hàm if thứ 2 tức là tồn tại key trùng với attributes

        if (array_key_exists($key, $this->attributes) ||
            $this->hasGetMutator($key)) {
            //Nhảy vào đây
            return $this->getAttributeValue($key);
        }

Sau đó gọi đến các hàm getAttributeValue() và dừng lại ở hàm getAttributeFromArray(). Ở đây ta có thể tìm được đáp án của câu hỏi ta đặt ra ở đầu bài. Nó trả về 1 value của mảng attributes trong model User với key = name cụ thể là name của bảng users như Nguyễn Văn A chẳng hạn.

    /**
     * Get an attribute from the $attributes array.
     *
     * @param  string  $key
     * @return mixed
     */
    protected function getAttributeFromArray($key)
    {
        if (isset($this->attributes[$key])) {
            return $this->attributes[$key];
        }
    }

4. Tổng kết

Vậy là sau một hồi suy luận ta đã hiểu được tại sao model instance nó lại linh hoạt sử dụng được cú pháp của array. Thực ra model instance trả về 1 object nhưng vì implements ArrayAccess nên có thể sử dụng cú pháp array. Bài viết đồng thời được đăng trên blog cá nhân của mình.

Lời cuối xin cảm ơn các bạn đã đọc bài viết của mình. Bài tiếp theo mình sẽ chỉ ra xem Laravel đã kết nối với DB như thế nào?

5. Tài liệu tham khảo

Đọc những bài viết khác của tác giả: Chillwithsu.com

1.Document PHP

2.Array access