Giữ mọi thứ một cách đơn giản trong lập trình - Keep It Simple Stupid KISS
Trong lập trình, nguyên tắc KISS (Keep It Simple, Stupid) là một triết lý quan trọng giúp tối ưu hóa code, dễ hiểu, dễ bảo trì và giảm thiểu lỗi. Mục tiêu của nguyên tắc này là khuyên khích nhà phát triển tập trung vào việc giải quyết vấn đề theo cách đơn giản nhất có thể, thay vì tạo ra những cách giải quyết phức tạp không cần thiết.
Nguyên tắc KISS (dưới góc nhìn của bản thân)
Với mình, nguyên tắc KISS, là về việc luôn phấn đấu vì sự đơn giản, đúng như tên gọi của nó - Keep It Simple Stupid. Các ngôn ngữ lập trình, framework hay API hiện đại mang lại rất nhiều tính năng mạnh mẽ để giải quyết các vấn đề phức tạp.
Tuy nhiên, đôi khi mình thấy bản thân hoặc đồng nghiệp bị cuốn vào việc viết các giải pháp "thông minh", tận dụng tất cả các tính năng phức tạp này. Nhưng rồi mình nhận ra, theo KISS, giải pháp tốt nhất lại là giải pháp sử dụng ít kế thừa, ít đa hình, ít lớp phức tạp hơn.
Những giải pháp theo nguyên tắc KISS mà mình từng gặp, hoặc viết ra, đôi khi có vẻ "nhàm chán" hoặc "đơn điệu". Nhưng điều quan trọng là chúng luôn đơn giản và dễ hiểu, mình hiểu, đồng nghiệp mình hiểu. Và mình nhận thấy không có nhiều giá trị trong việc cố gắng tạo ra một giải pháp "thông minh" nhưng lại khó hiểu.
Điều này không có nghĩa là mình từ chối các tính năng như kế thừa hay đa hình. Mình vẫn dùng chúng khi thực sự cần thiết hoặc khi chúng mang lại lợi ích đáng kể. Tuy nhiên, mình luôn tự hỏi: "Cách này có thực sự đơn giản nhất chưa?" trước khi quyết định.
Cơ sở Lý luận
Mình luôn tin rằng một giải pháp đơn giản sẽ tốt hơn một giải pháp phức tạp vì nó dễ bảo trì hơn. Khi code đơn giản, khả năng đọc hiểu, thay đổi và cải thiện sẽ dễ dàng hơn rất nhiều. Ngoài ra, mình nhận thấy rằng viết code đơn giản cũng ít dẫn đến lỗi hơn.
Lợi ích của sự đơn giản càng rõ rệt hơn khi người bảo trì phần mềm không phải là người viết ra nó. Họ có thể không quen thuộc với các tính năng phức tạp của ngôn ngữ lập trình. Do đó, những chương trình đơn giản và "ngốc nghếch" thường dễ bảo trì hơn vì người bảo trì mất ít thời gian hơn để hiểu chúng, đồng thời giảm khả năng gây ra lỗi khi chỉnh sửa.
Mình thấy có một lý do phổ biến khiến code trở nên phức tạp là để làm cho nó linh hoạt hơn nhằm đáp ứng các yêu cầu trong tương lai. Nhưng thực tế là mình không thể biết chắc rằng sự linh hoạt đó có thực sự cần thiết hay không.
Như Joshua Kerievsky đã viết trong cuốn Refactoring To Patterns: “Khi bạn làm cho code của mình linh hoạt hoặc phức tạp hơn mức cần thiết, bạn đang over-engineer nó. Một số người làm vậy vì họ nghĩ rằng họ biết các yêu cầu tương lai của hệ thống. Nhưng trừ khi bạn có khả năng tiên tri, điều đó thường không cần thiết.”
Một lý do khác để viết code phức tạp là để tối ưu hóa. Nhưng mình học được rằng, tối ưu hóa thường làm cho code trở nên phức tạp hơn. Nguyên tắc Pareto cũng áp dụng trong lập trình: phần lớn thời gian thực thi của chương trình thường tập trung vào một phần nhỏ của code. Vì vậy, mình luôn cố gắng chỉ tối ưu hóa phần đó thay vì toàn bộ chương trình. Và theo nguyên tắc “Ba quy tắc tối ưu hóa” của Michael A. Jackson: (1. Đừng tối ưu hóa, 2. Đừng tối ưu hóa… vội, 3. Chỉ tối ưu hóa sau khi đo đạc hiệu năng), mình luôn đợi đến khi xác định được vấn đề hiệu năng thực sự trước khi bắt tay vào tối ưu hóa.
Chiến lược thực thi
Với mình, nguyên tắc KISS không chỉ là triết lý mà còn cần được cụ thể hóa qua những chiến lược thực tế. Để đảm bảo code của mình luôn đơn giản và dễ bảo trì, mình thường áp dụng các nguyên tắc sau:
-
Tránh Kế Thừa và Đa Hình Không Cần Thiết Mình thường hạn chế sử dụng các khái niệm phức tạp như kế thừa hoặc đa hình, trừ khi thực sự cần thiết. Thay vì viết các lớp cha con chồng chéo, mình ưu tiên sử dụng các phương pháp rõ ràng như phân chia logic qua các hàm riêng biệt hoặc sử dụng các khối lệnh if-else để xử lý tình huống.
-
Tránh Tối Ưu Hóa Quá Sớm Tối ưu hóa quá sớm thường dẫn đến code phức tạp hơn mức cần thiết. Mình chỉ tập trung tối ưu hóa ở những phần thực sự ảnh hưởng đến hiệu năng, dựa trên số liệu cụ thể thay vì phỏng đoán. Chẳng hạn, mình luôn ghi nhớ quy tắc “Ba bước tối ưu hóa”:
- Đừng tối ưu hóa.
- Đừng tối ưu hóa… vội.
- Chỉ tối ưu hóa sau khi đã đo đạc và xác định được vấn đề.
-
Sử Dụng Giải Pháp Dễ Hiểu Thay Vì Thuật Toán Phức Tạp Mình ưu tiên sử dụng các thuật toán đơn giản, mặc dù đôi khi hiệu suất không phải là tối ưu nhất. Ví dụ, thay vì cố gắng tìm một thuật toán phân tích tối ưu hóa cao nhưng khó đọc, mình chọn cách giải quyết trực tiếp và dễ hiểu để giảm thiểu rủi ro về lỗi.
-
Giảm Số Lượng Lớp và Phương Thức Một trong những cách giữ mọi thứ đơn giản là giảm thiểu số lượng lớp và phương thức không cần thiết. Mình luôn cố gắng giữ cho mỗi lớp chỉ có một trách nhiệm chính (tuân theo nguyên tắc Single Responsibility Principle) và tránh viết các phương thức quá dài dòng hoặc phức tạp.
-
Hạn Chế Các Giải Pháp Tổng Quát Việc cố gắng viết một giải pháp quá tổng quát thường khiến code trở nên phức tạp và khó hiểu. Thay vào đó, mình viết các giải pháp cụ thể đáp ứng đúng nhu cầu hiện tại. Nếu sau này cần mở rộng, mình sẽ refactor khi cần.
-
Sử Dụng Các Phương Thức Riêng Thay Vì Thêm Lớp Mới Đối với những phần chức năng nhỏ hoặc không liên quan trực tiếp đến logic chính, mình thường gói gọn trong các phương thức riêng tư thay vì tạo thêm các lớp mới. Điều này giúp giảm sự phức tạp tổng thể và giữ cho cấu trúc hệ thống gọn gàng.
... Ngoài ra, còn nhiều chiến lược nữa nha, tùy từng tình huống nha các bạn.
Ví dụ
Nguyên tắc KISS không chỉ dừng lại ở lý thuyết mà còn thể hiện rõ trong cách chúng ta viết code. Mình muốn chia sẻ một ví dụ điển hình về cách giữ mọi thứ đơn giản hơn, bằng C# nhé.
Code phức tạp:
public class User
{
public string FirstName { get; set; }
public string LastName { get; set; }
public string GetFullName()
{
if (!string.IsNullOrEmpty(FirstName) && !string.IsNullOrEmpty(LastName))
{
return FirstName + " " + LastName;
}
else if (!string.IsNullOrEmpty(FirstName))
{
return FirstName;
}
else if (!string.IsNullOrEmpty(LastName))
{
return LastName;
}
else
{
return "Unknown";
}
}
}
Code đơn giản hơn:
public class User
{
public string FirstName { get; set; }
public string LastName { get; set; }
public string GetFullName()
{
return string.Join(" ", new[] { FirstName, LastName }.Where(x => !string.IsNullOrEmpty(x))) ?? "Unknown";
}
}
Code dài hơn
public bool IsAdult(int age)
{
if (age >= 18)
{
return true;
}
else
{
return false;
}
}
Code ngắn hơn:
public bool IsAdult(int age) => age >= 18;
Giải thích một chút
Cả hai đoạn code này đều thực hiện cùng một chức năng: kiểm tra xem độ tuổi đầu vào có lớn hơn hoặc bằng 18 hay không. Tuy nhiên, cách triển khai khác nhau dẫn đến sự khác biệt về độ phức tạp và sự rõ ràng.
Cách Triển Khai Dài Hơn Mặc dù đoạn code dài hơn này có nhiều dòng và sử dụng cấu trúc if-else, nhưng nó rất dễ đọc, đặc biệt với người mới học lập trình. Bạn có thể thấy ngay được mối liên hệ giữa điều kiện (age >= 18) và kết quả trả về (true hoặc false).
Cách Triển Khai Ngắn Hơn Đây là cách viết ngắn gọn hơn, tận dụng cú pháp biểu thức (expression-bodied method) của C#. Code trở nên cô đọng và ít dòng hơn. Với những người quen thuộc với cú pháp hiện đại, cách này được xem là đơn giản hơn vì nó tránh được các câu lệnh rườm rà.
Quan điểm của mình
Dù cách viết ngắn hơn có vẻ "tinh gọn", mình nhận thấy rằng sự đơn giản không phải lúc nào cũng là về độ dài. Đôi khi, cách viết dài dòng lại dễ hiểu hơn trong ngữ cảnh cụ thể, đặc biệt khi làm việc trong đội nhóm với nhiều cấp độ kỹ năng khác nhau.
Tóm Lại, việc chọn cách triển khai nào phụ thuộc vào hoàn cảnh cụ thể:
- Nếu mục tiêu là sự dễ hiểu cho tất cả mọi người, mình sẽ chọn cách viết dài hơn.
- Nếu đội ngũ đã quen với cú pháp C# hiện đại, mình có thể sử dụng cách ngắn hơn để tối ưu hóa sự gọn gàng.
Điều này nhấn mạnh rằng nguyên tắc KISS không phải lúc nào cũng rõ ràng hoặc tuyệt đối. Đôi khi, chúng ta cần cân nhắc giữa sự đơn giản trong cách viết và sự dễ hiểu cho người khác. Cuối cùng, quyết định vẫn nằm ở chính lập trình viên, và nguyên tắc KISS đóng vai trò là kim chỉ nam, chứ không phải quy tắc bắt buộc.
Kết Luận
Qua việc áp dụng nguyên tắc KISS trong lập trình, mình nhận thấy rằng sự đơn giản không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro mà còn tăng tính hiệu quả trong công việc. KISS không có nghĩa là tránh xa các tính năng hiện đại của ngôn ngữ lập trình, mà là sử dụng chúng một cách hợp lý, khi thực sự cần thiết. Sự đơn giản không chỉ nằm ở độ dài của code, mà còn ở cách chúng ta truyền tải ý nghĩa một cách rõ ràng, dễ hiểu.
Đối với mình, KISS giống như một kim chỉ nam nhắc nhở rằng lập trình không chỉ là về việc viết ra code chạy đúng, mà còn là về việc tạo ra giá trị lâu dài, giúp người khác dễ dàng duy trì và mở rộng. Khi mình viết code, mình luôn cố gắng tự hỏi: “Cách viết này có đủ đơn giản để người khác hiểu nhanh không? Có cách nào làm rõ ràng hơn không?”
Mình tin rằng nguyên tắc KISS không chỉ dành cho những dự án nhỏ mà còn là một triết lý hữu ích cho mọi quy mô phần mềm. Một khi đã thấm nhuần tư duy này, bạn sẽ nhận ra rằng việc tối giản hóa không chỉ làm cho code tốt hơn, mà còn giúp bạn trở thành một lập trình viên chuyên nghiệp hơn.
Hãy nhớ rằng, đơn giản không đồng nghĩa với sơ sài. Đơn giản là nghệ thuật của sự tinh gọn, tập trung vào những gì thực sự cần thiết và loại bỏ những yếu tố phức tạp không đáng có. Và đó chính là lý do mình luôn chọn KISS làm nguyên tắc cơ bản trong mọi dự án lập trình.
Bạn nghĩ sao? Hãy thử áp dụng KISS và xem sự khác biệt nhé!
All Rights Reserved